De evolutie van het aantal freelance ondernemers in Vlaanderen gaat de afgelopen jaren onafgebroken in stijgende lijn.   Dit blijkt uit een rapport van de SERV over freelance ondernemen in Vlaanderen.

Twee bevindingen springen hierbij in het oog:

• Het aantal freelancers in Vlaanderen is tussen 2015 en 2021 jaar na jaar blijven toenemen. In deze periode steeg het aantal freelancers in totaal met 86792, van 119.226 personen in 2015 naar 206.018 personen in 2021. Dat is een stijging met 73% over de beschouwde periode van zes jaar.
• De grootste toename zien we in 2021 ten opzichte van het voorgaande jaar 2020: het aantal freelancers stijgt dat jaar met 29.111 personen, dat is een sprong met 17%.

Definiëring

Iedereen die zich verdiept in het werkveld van de freelancers, stuit bij aanvang op de schijnbare contradictie dat er voor deze nochtans veel gebruikte term geen eenduidige begripsafbakening bestaat. Evenmin bestaat een specifiek juridisch statuut voor deze werkvorm, noch zijn er aparte statistieken voorhanden.

Deze vaststelling blijft vijf jaar na het eerste rapport van de SERV onveranderd. Het gebrek aan uniforme definitie was en blijft een van de hoofdknelpunten in het debat over de inzet van freelancers op de Vlaamse arbeidsmarkt.

In de praktijk blijkt haast elke stem in het publieke debat er een eigen begripsbenadering op na te houden, waardoor langs elkaar heen gesproken wordt of schijnbaar contradictorische stellingen en conclusies geformuleerd worden. We vinden het daarom belangrijk om dit update rap port aan te vatten met een duidelijke afbakening van wat we in het kader van dit onderzoek ver staan onder de term ‘freelancer’. We steunen hiervoor op de uitvoerige oefening die gemaakt werd bij de begripsafbakening uit het eerste rapport uit 2017, en toetsen dit af aan enkele actuele tendensen.

Ivanhoe en de flexeconomie

De oorsprong van het woord ‘freelancer’ staat min of meer vast: de term duikt voor het eerst op in de populaire roman ‘Ivanhoe’ die Walter Scott in 1819 publiceerde. Het ridderverhaal speelt zich af in de middeleeuwen, waarbij een groep van vrije lanciers hun speer ter beschikking stel den van de meest biedende. Later is de term in de Nederlandse taal overgenomen en in een figuurlijke context veranderd naar een zelfstandige ondernemer zonder een vaste arbeidsovereenkomst.

We stellen daarbij vast dat het woord ‘freelancer’ slechts één term is uit een veel breder gamma verwante benamingen die circuleren om de niche in de arbeidsmarkt aan te duiden waarbinnen de vaak nieuwe en flexibele arbeidsvormen vallen die niet toe te wijzen zijn aan het traditionele werknemersstatuut of het werkgeverschap. Gaande van zelfstandige professional, zzp’er (zelfstandige zonder personeel), (economic dependent) self-employed, own account worker, nieuwe zelfstandige (ondernemer), losse medewerker, autonome werknemer onder zelfstandig statuut, tot outsider, eenpitter, platformwerker of digital nomad, midlancer, techlancer… Deze vlaggen dekken evenmin een identieke lading, wat heel wat bijkomende contaminatie veroorzaakt in het maatschappelijk debat over freelancers. Het maakt het ook minder evident om een globale beleidsvisie te ontwikkelen.

Specificiteit van de Vlaamse freelancer

Bovenstaande vaststelling lag vijf jaar geleden binnen de Stichting Innovatie & Arbeid aan de basis van een zoektocht naar een passende begripsafbakening, om ten behoeve van de sociale partners van de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen het fenomeen in kaart te kunnen brengen. Het onderzoek resulteerde in een pragmatische werkdefinitie om de specificiteit van deze werkvorm af te bakenen.

Volgende elementen onderscheiden hierbij de freelancers in Vlaanderen:

• Het gaat om personen die in Vlaanderen werken als ondernemer onder het sociaal statuut van de zelfstandigen, en als dusdanig geregistreerd zijn bij het RSVZ, het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen.
  • Het gaat niet om de andere RSVZ-categorieën, zoals de zelfstandigen die geregistreerd zijn als helper, meewerkende partner, actief na pensioenleeftijd.
  • Het gaat ook niet om personen die activiteiten uitoefenen in het kader van een werknemerscontract (vast of tijdelijk; voltijds of deeltijds; met een onderneming, uitzendkantoor of payroll-constructie in de rol van werkgever), en niet om zij die (desgevallend occasioneel) activiteiten uitoefenen als student of zonder duidelijk statuut; deze vallen buiten de scope van dit onderzoek van de SERV.
  • De freelancer oefent zijn zelfstandige activiteit uit in hoofdberoep, of desgevallend in bijberoep naast een hoofdactiviteit als werknemer of werkzoekende, of desgevallend gaat het om het tegelijkertijd uitoefenen van diverse verschillende zelfstandige activiteiten.
  • Als zelfstandige kan de freelancer deze activiteit naar keuze uitoefenen als eenmanszaak (natuurlijke persoon zonder juridische vennootschapsstructuur) of onder vennootschapsstructuur, waarbij diverse vennootschapsvormen mogelijk zijn.

• De freelancer heeft geen eigen personeel in dienst.
  • Het gaat niet om een entiteit die bij de RSZ geregistreerd is.
  • Het is anderzijds niet uitgesloten dat er een meewerkende partner is die vergelijkbare activiteiten uitvoert, of dat op projectgebonden basis tijdelijk wordt samengewerkt met één of meerdere andere zelfstandige freelancer(s).

• De freelancer is actief in eender welke sector van de economie.
  • Het werken met freelancers is niet gebonden aan een specifieke sector, maar komt voor in alle sectoren van de economie.

• De freelancer biedt zakelijke diensten aan.
  • Het gaat hierbij om het verhuren van de eigen arbeid, kennis of creativiteit; niet om een product.
  • Het gaat in hoofdzaak om zelfstandige dienstverlening aan andere ondernemingen of organisaties, niet om diensten aan particulieren, al is de grens tussen B-to-B en B-to-C niet steeds absoluut te trekken.
  • De dienstverlening gebeurt desgevallend aan één of aan meerdere organisaties/onder nemingen tegelijkertijd – vaker grote dan kleine ondernemingen – in uiteenlopende sectoren.
  • Het gaat hier niet om de beroepsactiviteit van de zelfstandige gereglementeerde beroepen of vrije beroepen, zoals bijvoorbeeld boekhouder of architect.
  • De rol van een freelancer in de inhurende organisatie/onderneming kan vele vormen aannemen, ze kan zowel operationeel als strategisch zijn, en kan zowel uitvoerend als leidinggevend zijn. De functies en opdrachten zijn zeer divers en kunnen zowel kennis intensieve, creatieve als facilitaire dienstverlening omvatten.
  • De freelancer wordt als zelfstandige hetzij rechtstreeks ingezet door de inhurende organisatie/onderneming, hetzij via tussenkomst van een bemiddelende intermediaire instantie of platform.
  • De freelancer beschikt over een autonomie waarbij hij of zij zelf de werkorganisatie bepaalt.
  • De werklocatie van de freelancer kan zich zowel bij de inhurende organisatie/onderneming bevinden, als thuis, of op een andere plaats.

• De inzet van een freelancer is van beperkte duur.
  • Het gaat om een tijdelijke opdracht. In de praktijk is het moeilijk om voor de duurtijd van de opdracht een precieze tijdslimiet te bepalen. Bovendien is het ook mogelijk dat een zelfde opdracht opeenvolgend verlengd wordt.

Het rapport van de SERV en de verdere artikels in deze serie focussen op het verwerven van inzicht in de arbeidsmarktpositie van de zelfstandigen zonder personeel, die als zakelijke dienstverstrekker actief zijn op tijdelijke- of projectbasis, met uitzondering van de gereglementeerde of vrije beroepen.

Het volledig rapport is terug te vinden op