Werk en privé zijn niet te scheiden
Deel 1 – Is burn-out een extra risico voor zelfstandigen?
We starten een reeks van 4 over burn-out, met een artikel verschenen in De Tijd – oktober 2023
Vaak wordt een burn-out gezien als een werkgerelateerd probleem. ‘Als psycholoog, relatie-en gezinstherapeut wordt het me steeds duidelijker dat je werk en privé niet kan scheiden,’ zegt Paul Castelijns van de Interactie-Academie in Antwerpen. Hetzelfde ziet hij in het onderzoek dat hij voert aan de UGent en KU Leuven naar het samenspel tussen de werk en privé bij burn-outklachten.
Dat werk en privé niet kunnen gescheiden worden bij burn-outklachten maakt de uitdaging voor zelfstandigen des te groter. ‘Voor zelfstandigen is het moeilijker om grenzen vast te leggen dan voor wie in loondienst werkt’, zegt Paul Castelijns. ‘Je bent vaak op jezelf aangewezen en voelt je verantwoordelijk ten opzichte van familie of werknemers. De professional en de persoon lopen in elkaar over.’
Moeilijk te voorzien
Detecteren of iemand een burn-out gaat krijgen, is heel moeilijk volgens Paul Castelijns. ‘Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat lichte burn-outklachten niet altijd tot ernstige klachten leiden. In mijn praktijk zie ik dat het vaak als een verrassing komt wanneer iemand uitvalt, zowel voor de betrokkene als voor de gezinsleden. Symptomen die wijzen op een naderende burn-out kunnen bovendien een andere oorzaak hebben.’
Hoe maak je het bespreekbaar in het gezin? ‘In de eerste plaats hoop ik dat mensen openlijk kunnen spreken over wat hen bezighoudt en hoe ze in hun job en het leven staan. Maar of dit voorkomt dat ze in een burn-out belanden, durf ik niet te stellen. Vaak hebben mensen zorgen, frustraties en gedachten die ze niet goed overzien en moeilijk verwoord krijgen. Een gesprek hierover met het gezin kan opluchten of verhelderen, maar het kan evengoed tot verwarring leiden en de druk verhogen.’
Aanwezig zijn
Wanneer iemand in een burn-out belandt, verandert dit de manier waarop de gezinsleden met elkaar omgaan. ‘Ze worden vaak zeer voorzichtig en denken dat ze goed doen voor elkaar door te zwijgen. Vaak leidt dat tot meer problemen, omdat het gezinslid met burn-out hiermee het gevoel kan krijgen dat hij of zij er niet meer toe doet’, aldus Paul Castelijns.
Mensen met ernstige burn-outklachten zijn cognitief en emotioneel gedereguleerd: ze weten niet goed meer wat ze denken of voelen. Diepgaande gesprekken zijn moeilijk. Wat kunnen gezinsleden dan wél doen? ‘Aanwezig zijn, de moed niet verliezen en uitstralen dat je er samen uit gaat komen’, weet Paul Castelijns.
De werkcontext is een belangrijk element in het herstel, maar is niet allesbepalend. ‘Een burn-out hangt vaak samen met waarden- en rollenconflicten, morele stress, relationele problemen en de combinatie werk-privé. De gezinscontext speelt ook een rol. Maar het is nog niet volledig bekend hoe ze op elkaar inwerken. Dat wil ik verder onderzoeken en kijken wat effectieve behandelingen kunnen zijn’, besluit Paul Castelijns.