De collectieve revolutie: Broodfondsen – deel 2
De werking van KOFond is gebaseerd op de Nederlandse Broodfondsen. In een reeks van 5 artikelen schetsen we het reilen en zeilen van deze Broodfondsen.
“De basis van Broodfonds”
In het hele land bestaan inmiddels 626 van deze Broodfondsen. Ze vullen voor 28.350 zelfstandige ondernemers het gat dat viel toen de overheid in 2004 de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor de ruim één miljoen zelfstandigen afschafte. Het is nog altijd een druppel op een gloeiende plaat in vergelijking met de inmiddels achthonderdduizend zelfstandigen die niet verzekerd zijn voor inkomensverlies als gevolg van ziekte. Een situatie waar het nieuwe kabinet iets aan wil doen. Nog voor de zomer, zo is de belofte, zal er een brief aan de Tweede Kamer komen met plannen om zelfstandigen weer betaalbaar verplicht te verzekeren. Tot die tijd, maar als het aan hen ligt ook in de verre toekomst, zullen de Broodfondsen hun leden zekerheid en solidariteit proberen te bieden.
De basis voor al die Nederlandse Broodfondsen ligt in Utrecht bij ‘de Vereniging Solidair’ die al sinds de jaren zestig werkt aan een alternatief economisch systeem, zo vertellen Biba Schoenmaker (46) en André Jonkers (60) in hun Utrechtse kantoor nabij het centrum. ‘Diverse leden waren actief in de kraakbeweging’, zegt Jonkers. Omdat ze hun kraakpanden moesten onderhouden, begonnen ze zelf met klusbedrijven, en ook met andere ‘do it yourself’-oplossingen, zoals microfinanciering buiten het bankensysteem om. In de jaren tachtig steunden ze elkaar bij het aankopen van panden, of bij investeringen in hun bedrijfjes. Ze droegen bij aan de opvang van mensen zonder papieren en mensen uit de psychiatrie. Geleidelijk ontstond een netwerk van sociale bedrijfjes: zoals coöperatief klusbedrijf Bouwmaat, dat nog altijd bestaat, en boekhandel de Rooie Rat. De groep bestond uit creatievelingen, zelfstandige boekhouders, grafisch vormgevers, tekstschrijvers.
‘Wat hen bond en bindt’, zegt Jonkers, ‘zijn onderliggende waarden als eerlijkheid, gelijkwaardigheid, menselijke maat, niet buitensluiten, zoals verzekeraars juist wél doen.’ Schoenmaker: ‘Die solidaire waarden helpen ons keuzes te maken en doelen na te streven: we werken altijd op basis van vertrouwen en met de bedoeling om te laten zien dat iets ook anders kan.’
Ze vonden naar eigen zeggen een ‘transparante, solidaire, niet anonieme en betaalbare oplossing’ voor de te dure vrijwillige arbeidsongeschiktheidsverzekering, waarvoor mensen met zware beroepen als betonstaalvlechters Van Dijk en De Boer premies moesten betalen tot wel vierhonderd en in sommige gevallen tot achthonderd euro per maand. Zeker als zzp’ers op leeftijd komen, wordt het onbetaalbaar en zien verzekeraars ze nogal eens liever vertrekken.
Ook de uitkeringen bij arbeidsongeschiktheid voor wie zich wél heeft verzekerd vallen vaak tegen. Gerrit Dokter (49), de eigenaar van de motoren- en scooterhandel IJssel Motoren waar Kamper Knip vergadert, ervoer het aan den lijve, nadat hij meer dan twintig jaar maandelijks vijfhonderd euro premie had betaald. Toen hij door een snowboardongeval zijn enkel in 2017 had verbrijzeld, hield hij van de tweeduizend euro bruto die de verzekeraar uitkeerde netto duizend euro over, waar hij ook nog eens zijn premie van vijfhonderd euro per maand van moest aftrekken. ‘Ik had toen in ruim twintig jaar meer dan een ton premie betaald.’
De Utrechters van de Vereniging Solidair vonden na overleg met fiscalisten, juristen en de Belastingdienst een oplossing. Ze startten in januari 2006 met het allereerste Broodfonds: Broodfonds Solidair. De basisprincipes daarvan liggen ten grondslag aan alle Broodfondsen die volgden: iedereen in zo’n collectief spaart elke maand op een eigen Triodos-rekening een klein bedrag. Schoenmaker: ‘Je kunt je met die bedragen voor verschillende uitkeringshoogten indekken.’ Wie 45 euro inlegt, krijgt bij ziekte duizend euro netto per maand. Bij negentig euro inleg is dat tweeduizend euro netto per maand. En zo loopt het op tot maximaal 2500 euro netto per maand bij een inleg van 112,50 euro.
De uitkering is geen verzekeringsuitkering, maar een schenking, vertellen de initiatiefnemers. Als je ziek bent, krijg je een maand na je eerste ziektedag van alle Broodfonds-leden een mini-schenking op je rekening die samen optellen tot het bedrag waarvoor je bescherming wilde. ‘Juist dat schenken van kleine bedragen door al die vijftig leden creëert onderlinge verbondenheid en vertrouwen’, stelt Schoenmaker. ‘En het feit dat het schenkingen zijn, maakt dat de ontvanger er geen inkomstenbelasting over hoeft te betalen, en dat de uitkering netto is.’
‘We hebben geen keuringsartsen, we gaan ook niet beoordelen of iemand die zich ziek meldt dat echt is’